SICAK HAVALARDA BESLENME KONUSUNDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER...
Yeterli ve dengeli beslenmenin genel yaklaşımları her mevsimde olduğu gibi yaz döneminde de geçerlidir ancak kimi ek önlemler sağlık açısından yararlı olabilir. Bu bilgiler aşağıda sıralanmıştır:
1. En çok dikkat edilmesi gereken konulardan biri yeterli su tüketimidir. Erişkinler için her gün düzenli olarak 8-10 su bardağı (yaklaşık 1,5-2 litre) su tüketimi önerilmektedir. Ancak yaz döneminde bu miktarın artırılması gerekir. Sıcak havalarda insanların bedenden su yitiği artar.
2. Taze sıkılmış olanlar dışında meyve suyu, çay, vb. içecekler suyun yerini tutmaz. Kahve-çay gibi kafeinli içeceklerin bedenden su attırıcı etkisi bulunmaktadır. Kolalı içeceklerin de şeker içeriği bakımından şişmanlatıcı etkileri olduğu bilinmektedir. Bu nedenle bedenin gereksinim duyduğu sıvı, esas olarak “su” içerek karşılanmalıdır. Herhangi bir bedensel etkinlik yapıldıktan sonra, ateşli bir hastalık varlığında bedenin su gereksiniminin arttığı bilinir. Böylesi durumlarda her gün tüketilenden daha çok su içilmesi önem taşır.
3. İçme suyunun temizliğinden emin olunması gerekir. Şebeke suyu, temizliğinden emin olunmadığı zaman da şişe suyu tüketilmelidir. Ancak şebeke suyunun içmek için uygun olması, yerel yönetimler açısından vazgeçilmez bir görevdir. Hukukumuz bu bağlamda “kusursuz sorumluluk” ilkesini benimseyerek yerel yönetimleri “her durumda” sorumlu saymaktadır. Yılın her döneminde en üst düzeyde özen göstermek zorunlu olmakla birlikte, özellikle sıcak mevsimde şebeke suyunun güvenlik standartlarının sağlanması vazgeçilmez önem taşır. Ticari su üretip pazarlayanlar da aynı kapsamdadır.
4. Sıcak mevsimde, kan basıncı yüksek olmayanlara hafif tuzlu ayran da önerilebilir. Yine kan basıncı yüksek olmayanlar; mineralli, olanak ölçüsünde şekersiz mineralli doğal sodaları da sıvı kaynağı olarak kullanabilirler. Sodyum içeren sodalar, kan basıncı yüksek olanlar için sorun yaratabilir. Yine de “güvenli içme suyu”, sıvı kaynağı olarak temel seçim olmalıdır.
5. Çok terlemeye neden olan işlerde çalışanların, işyeri hekimlerine danışarak tuz ve sıvı açıklarını kapatmak için uygun öneri almaları yerinde olacaktır.
6. Öğün atlanmaması önerilir. Her öğün hafif gıdalar tüketilmeli, yağda kızartma gibi çok yağlı gıdalardan kaçınılmalıdır. Ara öğün tüketimi yaz döneminde daha da önem kazanır. Ara öğünlerde taze meyve-sebze tüketilmesi yararlıdır. Sebze-meyve tüketimi, bedenden zararlı maddelerin atılmasına da yardımcı olur. Günde 5 (beş) porsiyon (400 gram) dolayında taze sebze-meyve tüketilmesi sağlık açısından genel bir öneridir.
7. Yaz döneminde gıda hijyeni daha da önem kazanır. Çarşıdan-pazardan alınan gıdaların temiz su ile yıkanması, soğuk ortamda tutulması gerekir. Yetkililer, açık gıda pazarlarının hijyenik denetimini artırmalıdır.
8. Sokaktan alınarak hemen ayaküstü tüketilen (fast food) gıdalar açısından da son derece dikkatli olunması gerekir. Temizliğinden emin olunmayan gıdaları tüketmekten kaçınmak önemlidir. Özellikle sıcak mevsimlerde, sağlık görevlilerinin gıda ilgili yerlerde genel hijyen denetimlerini yoğunlaştırmaları beklenir. Tarım Bakanlığı görevlilerinin de gıda örnekleri alınarak laboratuar değerlendirmesi ile sürekli gıda güvenliği hizmeti sunmaları gerekmektedir.
9. Ayaküstü beslenmenin besin dengesini bozma tehlikesi olduğu unutulmamalıdır. Özellikle bu tehlikelerin çok farkında olmayan gençlerin, çocukların ayaküstü beslenme biçiminden uzaklaşmalarını sağlamak gerekir. Ana-babalar, öğretmenler, bu konuda örnek olmalıdır.
10. Bebeklerin anne sütü ile beslenmesi, onların gereksinim duyduğu besinler açısından yaz döneminde de önemlidir. Özellikle 6 aydan küçük bebeklerin TÜMÜYLE ANNE SÜTÜ ile beslenmesi gerekmektedir. Yazın sıklaşan bebek ishallerinde de kural olarak emzirme sürdürülmeli, gerektiğinde gecikmeden sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.
11. Besin destekleri, hekim tarafından reçete edildikçe ve önerildikçe tüketilmelidir. Reçete edilmeyenler, niteliği belirsiz biyolojik-herbal-sentetik “ÜRÜN (?)” niteliğindedir ve ne yazık ki günümüzde ticari beklentilerle medyada son derece yaygın rastlanmaktadır. Oysa bu “ürünlere (?)” ilişkin bilgilerin, kanıta dayalı bilimsel verileri bulunmamaktadır. Kişiler hem kendileri hem de yakınları açısından hekim tarafından önerilmeyen besin desteklerini tüketmemelidirler. Aksi takdirde sağlık açısından beklenmedik ve ciddi tehlikeler, kısa olmasa bile orta ve uzun erimde oluşabilir. Çoklu vitamin ve mineral içeren kimi tablet/draje vb. formların bedelleri giderek SGK tarafından ödenmemektedir. Bu formüllerin “OTC ilaç” olarak reçete dışı tutulmaları, denetimsiz bir piyasa oluşturmuştur. Dünya Sağlık Örgütü’nün önerileri dikkate alınarak, bir bölümünün “temel ilaç” olarak kabulü ve reçete bedelinin ödenmesi, hem tıbbi açıdan hem de kâr yönelimli denetimsiz piyasanın doğuracağı ciddi halk sağlığı sakıncalarını denetlemek bakımından çok yerinde olacaktır.
12. Özel hastalıkları olan bireylerin beslenme düzenleri farklı olabilir. Bu durumda doktorların önerileri öncelik kazanmaktadır. Örneğin yüksek tansiyonu olanların tuz tüketimini kesmesi ya da şeker hastalığı olanların şekerli, çok kalorili gıdaları tüketmemesi gibi özel durumlar olabilir.
13. Gıda güvenliği açısından çarşıdan-pazardan alınan ambalajlı gıdaların son kullanma tarihlerine mutlaka bakmak gerekir. Günü geçmiş gıdaların tüketilmemesi gerekir. Krema, tavuk ürünleri, deniz ürünleri, süt, yumurta sıcak mevsimlerde en riskli gıdalar olarak bilinirler ve gereğince tüketmekten kaçınmamak üzere, haklı bir özeni gerektirler.
14. Dondurulmuş gıdaları tüketirken gıdaların tam çözünmesinden sonra hemen tüketilmesi önerilir. Çözünmüş gıdaların yeniden dondurulmaması gerekmektedir.
15. Pişirilmiş gıdaları oda sıcaklığında 2 (iki) saatten çok tutmamak gerekir. Pişirilmiş gıdaları buzdolabında tutmak, çiğ yenen meyve-sebzelerden ayırmak gerekir.
Yaralanılan başlıca kaynaklar
1. http://www.who.int/topics/travel/travel_3_fives.pdf. Erişim: 22 Temmuz 2010.
2. http://www.who.int/foodsafety/consumer/5keys/en/index.html. Erişim: 12 Temmuz 2010.
3. Saltık, A. Gıda Hijyeni ve Atıklar. http://www.hekimsaltik.com/index.php, Erişim: 22.Temmuz 2010.
4. Yaz İshalleri, Su-Gıda Hijyeni ve Korunma. www.ato.org.tr/index.php?option=com_content&view= article&id=557:yaz-shaller-su-gida-hjyen-ve-korunma&catid=48:halk-icin-guencel-salk-bilgileri. Erişim: 22.Temmuz 2010.